گلوکوم
گلوکوم یا آب سیاه چشم
گلوکوم گروهی از بیماری‌های چشم است که به عصب بینایی آسیب می‌رساند که سلامت آن برای بینایی حیاتی و لازم است. این آسیب اغلب در اثر فشار غیرطبیعی زیاد در چشم شما ایجاد می‌شود.
گلوکوم یکی از دلایل عمده نابینایی در افراد بالای 60 سال است. این بیماری در هر سنی ممکن است رخ دهد اما در بزرگسالان بیشتر دیده می‌شود.
بسیاری از اشکال گلوکوم علائم هشدار دهنده‌ای ندارند. اثر آن چنان تدریجی است که ممکن است تا زمانی که شرایط در مرحله پیشرفته نباشد، تغییر بینایی را مشاهده نکنید.
از آنجا که از دست دادن بینایی ناشی از گلوکوم قابل بهبود نیست، انجام معاینات منظم چشم که اندازه گیری فشار چشم شما را تشکیل می‌دهد بسیار مهم است، بنابراین اگر تشخیص در مراحل اولیه آن انجام شود می‌توان به طور مناسب آن را درمان و پیشگیری کرد. اگر گلوکوم به موقع تشخیص داده شود، می‌توان سرعت کاهش بینایی را کند کرد و یا از آن جلوگیری کرد. اگر چشم شما به گلوکوم مبتلا باشد، بقیه زندگی خود را به درمان نیاز خواهید داشت.
عصب بینایی چیست؟
عصب بینایی از بیش از یک میلیون رشته عصبی تشکیل شده است که به صورت دسته ای از رشته‌ها گرد هم آمده اند. این عصب، شبکیه (پرده نازک حساس به نور در قسمت عقب کره چشم) را به مغز متصل می‌کند (شکل ۱).
لازم به ذکر است برای داشتن دید مناسب، سالم بودن عصب بینایی ضروری است.
شکل ۱
تأثیر گلوکوم بر عصب بینایی
در جلوی چشم فضایی وجود دارد که “اتاق قدامی” خوانده می‌شود. مایع شفافی همواره وارد این فضا شده و از آن خارج می‌شود که وظیفه تغذیه بافت‌های مجاور را بر عهده دارد. به محلی که مایع از اتاق قدامی خارج می‌شود اصطلاحا “زاویه” گفته می‌شود که محل تلاقی قرنیه و عنبیه است (شکل ۲). زمانی که مایع به زاویه می‌رسد از طریق یک شبکه اسفنجی شکل شبیه یک سیستم زه کشی از چشم خارج می‌شود.
شکل ۲
گلوکوم زاویه باز از آنجا به این نام خوانده می‌شود که زاویه ای که مایع از آن خارج می‌شود “باز” است. با این حال، به دلایل نامشخص، سرعت حرکت مایع از خلال شبکه تخلیه کند است. کندی حرکت مایع سبب تجمع آن و بالا رفتن فشار داخل چشم می‌شود و این افزایش می‌تواند سبب آسیب دیدن عصب بینایی و کاهش دید شود، مگر آنکه فشار چشم پایین آورده شود.
علائم و نشانه‌های گلوکوم زاویه باز:
گلوکوم زاویه باز در ابتدا علامت خاصی ندارد. دید فرد طبیعی بوده و دردی احساس نمی‌کند. با ادامه یافتن بیماری، فرد متوجه می‌شود اشیاء روبرویش را خوب می‌بیند ولی اجسامی را که در کنار قرار داشته و باید از گوشه چشم به آنها نگاه کند به خوبی نمی‌بیند.
بیمار مبتلا به گلوکوم در صورت عدم درمان ممکن است ناگهان متوجه شود که “دید کناری” ندارد. درست مانند این است که از درون یک لوله به بیرون نگاه می‌کند. ادامه یافتن بیماری ممکن است سبب از بین رفتن باقی مانده دید حتی در مرکز شده و بیمار کور شود.
و دیگر علائم:
- لکه‌های تاریک و بدون دید در اطراف (محیطی) یا مرکز بینایی، اغلب در هر دو چشم
- دید به صورت تونلی در مراحل پیشرفته
گلوکوم زاویه بسته
گلوکوم زاویه بسته، که به آن آب سیاه زاویه بسته نیز گفته می‌شود. هنگامی که عنبیه به سمت جلو برآمده و زاویه تخلیه تشکیل شده توسط قرنیه و عنبیه را باریک یا مسدود می‌کند. در نتیجه، مایعات نمی‌توانند از طریق چشم گردش کنند و فشار افزایش می‌یابد. برخی از افراد زاویه تخلیه باریکی دارند و آنها را در معرض خطر بیشتری از گلوکوم زاویه بسته قرار می‌دهد.
گلوکوم زاویه بسته ممکن است به طور ناگهانی (گلوکوم حاد زاویه بسته) یا به تدریج (گلوکوم زاویه‌ای بسته مزمن) رخ دهد. گلوکوم حاد زاویه بسته یک فوریت پزشکی است و باید فورا نسبت به درمان آن اقدام کرد.
علائم و نشانه‌های گلوکوم حاد با زاویه بسته:
- سردرد شدید
- چشم درد
- تهوع و استفراغ
- تاری دید
- دیدن هاله‌های اطراف نورها
- قرمزی چشم
- دیدن رنگ‌های رنگین کمانی اطراف اشیاء
در صورت عدم درمان، گلوکوم در نهایت باعث کوری می‌شود. حتی با درمان، حدود 15 درصد از افراد مبتلا به گلوکوم حداقل در یک چشم در طی گذشت 20 سال نابینا می‌شوند.
چه موقع به پزشک مراجعه کنیم
در صورت مشاهده برخی از علائم گلوکوم حاد با زاویه بسته، مانند سردرد شدید، درد چشم و تاری دید، بلافاصله به اورژانس یا مطب پزشک چشم (چشم پزشک) مراجعه کنید.
گلوکوم در چه افرادی شیوع پیدا می‌کند؟
در برخی افراد، دانشمندان ژن‌های مربوط به فشار خون بالا و آسیب عصب بینایی را شناسایی کرده‌اند. پس می‌توان به این نتیجه رسید که وراثت و ژنتیک نقش موثری در ابتلا به این بیماری داراست.
انواع دیگر گلوکوم:
گلوکوم کششی طبیعی
در گلوکوم با فشار طبیعی، حتی اگر فشار چشم شما در محدوده طبیعی باشد، عصب بینایی شما آسیب می‌بیند. هیچ کس دلیل دقیق این امر را نمی‌داند. ممکن است شما عصب بینایی حساس داشته باشید و یا خون کمتری به عصب بینایی شما برسد. این جریان خون محدود می‌تواند در اثر تصلب شرایین – تجمع رسوبات چربی (پلاک) در رگ‌ها – یا سایر شرایطی که گردش خون را مختل می‌کند، ایجاد شود.
گلوکوم در کودکان
گلوکوم برای نوزادان و کودکان امکان پذیر است، ممکن است از بدو تولد وجود داشته باشد یا در چند سال اول زندگی ایجاد شود. آسیب عصب بینایی ممکن است در اثر انسداد درناژ (آبسه یا ترشح عفونی) یا یک بیماری پزشکی زمینه‌ای ایجاد شود.
گلوکوم رنگی
در گلوکوم رنگدانهای، گرانول‌های رنگدانهای از عنبیه شما در مجاری تخلیه جمع می‌شوند و باعث کند شدن یا انسداد مایع خارج شده از چشم شما می‌شوند. فعالیت‌هایی مانند آهسته دویدن گاهی گرانول‌های رنگ‌دانه را تحریک می‌کند، آنها را روی شبکه ترابکولر رسوب می‌کنند که باعث افزایش فشار متناوب می‌شود.
عوامل خطر
از آنجا که اشکال مزمن گلوکوم می‌تواند بینایی را قبل از آشکار شدن علائم از بین ببرد، لذا لازم است از این عوامل خطر آگاه باشید:
- داشتن فشار چشم داخلی بالا (فشار داخل چشم)
- سن بالای 60 سال
- سیاه پوست، آسیایی یا اسپانیایی تبار بودن
- داشتن سابقه خانوادگی گلوکوم
- داشتن برخی بیماری‌های خاص پزشکی مانند دیابت، بیماری قلبی، فشار خون بالا و کم‌خونی سلول داسی شکل
- داشتن قرنیه‌هایی که در مرکز نازک است
- بسیار بینا یا دوربین بودن
- آسیب دیدگی چشم یا انواع خاصی از جراحی چشم
- مصرف داروهای کورتیکواستروئید، به ویژه قطره چشم، به مدت طولانی
پیشگیری از آب سیاه
این مراحل مراقبت از چشم می‌تواند به شما کمک کند تا گلوکوم را در مراحل اولیه تشخیص دهید، این امر در جلوگیری از کاهش بینایی یا کندشدن پیشرفت آن مهم است.
- به طور منظم معاینات چشم را انجام دهید. معاینات چشم بصورت منظم می‌تواند به تشخیص گلوکوم در مراحل اولیه آن، قبل از آسیب جدی کمک کند.
- به عنوان یک قاعده کلی، توصیه می‌شود که اگر سن شما از 40 سال گشته است، هر پنج تا 10 سال یک معاینه چشم جامع انجام دهید. اگر 40 تا 54 سال دارید هر دو تا چهار سال یکبار. اگر 55 تا 64 سال داشته باشید هر یک تا سه سال یکبار و اگر شما بیش از 65 سال سن دارید، هر یک تا دو سال یکبار نسبت به معاینات جامع چشم اقدام نمایید. اگر در گروه افرادی قرار دارید که در معرض خطر آب سیاه هستید، به غربالگری مکرر بیشتری نیاز خواهید داشت. از پزشک خود بخواهید که برنامه مناسب غربالگری را برای شما اجرا کند.
- از سابقه سلامت چشم خانواده خود مطلع شوید. گلوکوم در بین افراد خانواده شیوع پیدا می‌کند. اگر در معرض خطر بیشتری هستید، ممکن است نیاز به غربالگری مکرر داشته باشید.
- با خیال راحت ورزش کنید. ورزش منظم و متوسط ممکن است با کاهش فشار چشم از گلوکوم جلوگیری کند. با پزشک خود در مورد یک برنامه ورزشی مناسب صحبت کنید.
- قطره چشم تجویز شده را مرتباً مصرف کنید. قطرات چشمی گلوکوم می‌تواند خطر پیشرفت فشار چشم به گلوکوم را به میزان قابل توجهی کاهش دهد. برای موثر بودن قطره‌های چشمی که توسط پزشک تجویز شده است، باید حتی اگر علائمی نداشته باشید به طور مرتب استفاده شود.
- از محافظ چشم استفاده کنید. صدمات جدی چشم می‌تواند منجر به گلوکوم شود. هنگام استفاده از ابزار برقی یا ورزش، از محافظ چشم استفاده کنید.